صنایع خلاق (Creative industries) به عنوان صنایعی که خلاقیت علمی، هنری، اقتصادی و فناورانه را توأمان در بر می‌گیرد دارای جایگاه ویژه‌ای در اقتصاد کشورها می باشد. تا حدود بیست سال پیش، مفاهیم صنایع خلاق و اقتصاد خلاق وجود نداشتند، اما امروزه به‌عنوان بخش پویا، مهم و در حال رشد اقتصاد جهانی به شمار میآیند.
با این حال، رشد و توسعه صنایع خلاق مستلزم وجود سرمایه، مهارت‌های کارآفرینی، زیرساخت‌های لازم و همچنین قوانین مالکیت فکری مخصوصاً حق کپی‌رایت است. صنایع خلاق اکنون بسیار مورد توجه قرار گرفته است و نقش صنایع خلاق و اقتصاد خلاق در دوران کرونا می تواند بسیار پررنگ باشد.
از دهه ۱۹۹۰، مفهوم صنایع خلاق وارد ادبیات اقتصادی شده و با اصطلاحاتی همچون “بخش خلاق” و “صنایع کپی‌رایت” همراه شده است. این مفهوم به توسعه فناوری اطلاعات و رشد فرهنگ جهانی با استفاده از رسانه‌های دیجیتال متصل است.
در سال ۱۹۹۴، استرالیا مفهوم صنایع خلاق را با ارائه سیاست فرهنگی “ملت خلاق” معرفی کرد. این سیاست تحت عنوان فرهنگی منتشر شد و با یک سرمایه ۲۵۰ میلیون دلاری حمایت شد. در بریتانیا، این مفهوم در سال ۱۹۹۷ توسط حزب کارگر به توجه جدی افتاد و همزمان با توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات مطرح شد.
صنایع خلاق به ترکیب خلاقیت، تولید و بازاریابی محتوای خلاق می‌پردازند. این صنایع معمولاً توسط قوانین کپی‌رایت حمایت می‌شوند و محتوای فرهنگی دارای خصوصیات غیرمحسوس هستند. این مفهوم از دهه ۱۹۹۰ به بعد بر اثر پیشرفت‌های دیجیتال پرطرفدار شد و از آن زمان از آن به عنوان یک راهبرد اقتصادی جهانی بهره برده می‌شود.
شاید یکی از جالب‌ترین طبقه‌بندی‌های ارائه شده، چارچوبی باشد که توسط سازمان حقوق مالکیت معنوی(WIPO)، تنظیم شده است، که مبتنی بر کپی‌رایت است و صنایع خلاق را در سه دسته طبقه‌بندی می‌کند: صنایع محوری، همبسته و صنایعی که وابستگی نسبی به حقوق مالکیت دارند. این چارچوب شامل همه صنایعی می‌شود که با خلاقیت و فعالیت تولیدی، توزیع و مصرف کارهای مبتنی بر کپی‌رایت سروکار دارند. چنین طرحهایی به دولتها کمک می‌کنند تا از ارزش این صنایع خلاق اطلاعات جامع‌تری را به دست آورند. ازاین‌رو تمرکز این چارچوب بر مالکیت معنوی به عنوان مظهر خلاقیتی است که در ساخت کالاها و یا خدمات مشمول کپی‌رایت تجلی می‌کند. این مدل همچنین بیان‌کننده این موضوع است که بین صنایعی که عملاً مالکیت معنوی ایجاد می‌کنند و آن‌هایی که برای انتقال کالاها و خدمات فرهنگی به مصرف‌کننده ضروری‌اند، تفاوت وجود دارد.
یازدهمین کنفرانس آنکتاد که در سال ۲۰۰۴ در سطح وزیرانی از کشورهای عضو برپا شد، نقطه عطف بسیار مهمی در پذیرش مفهوم “صنایع خلاق” بود. در این کنفرانس عنوان “صنایع خلاق” بر پیشانی جلسه‌ی اقتصاد بین‌المللی و توسعه نشست، تا اعضای جلسه از رهنمودهایی که توسط یک هیئت کارشناسی عالی‌رتبه در زمینه‌ی صنایع خلاق و توسعه پیشنهاد می‌شد، الهام بگیرند.” (آنکتاد، ۲۰۰۸)
آنکتاد تعریف خود از صنایع خلاق را به شرح زیر ارائه نموده است:
صنایع خلاق صنایعی هستند که: چرخه‌هایی از خلق، تولید و توزیع کالاها و خدمات‌اند که خلاقیت و سرمایه‌ی فکری را به‌عنوان ماده خام به کار می‌گیرند. متشکل از مجموعه‌ای از فعالیت‌های دانش‌بنیان، متمرکز بر هنر اما نه محدود به آن است که پتانسیل درآمدزایی از دادوستد و حقوق مالکیت معنوی دارند. شامل محصولات مادی و ملموس و غیرمادی و معنوی، یا خدمات هنری با محتوای خلاق، ارزش اقتصادی و هدف‌های بازاری هستند. در تقاطع میان صنعت‌گر، خدمات و بخش‌های صنعتی قرار دارند، و در تجارت جهانی یک بخش پویای جدید به وجود می‌آورند.
در رویکرد آنکتاد به صنایع خلاق، که “خلاقیت” را به‌عنوان فصل الخطاب در نظر می‌گیرد، هر نوع فعالیتی که دارای یک مؤلفه هنری قوی باشد تا “هر نوع فعالیت اقتصادی که فرآورده‌های سمبلیک تولید می‌کند و وابستگی شدیدی به مقوله‌ی مالکیت معنوی دارد و برای یک بازار تا حد امکان بزرگ انجام می‌شود” در گستره‌ی صنایع خلاق جای می‌گیرند. (آنکتاد، ۲۰۰۸)
آنکتاد بین فعالیت‌های بالادستی (فعالیت‌های فرهنگی سنتی مانند هنرهای نمایشی یا هنرهای تجسمی)، و فعالیت‌های پایین‌دستی (بسیار نزدیک به بازار، مانند تبلیغات، نشر یا فعالیت‌های مرتبط با رسانه‌ها) تفاوت قائل می‌شود و بر این باور است که فعالیت‌های پایین‌دستی، ارزش تجاری‌شان را از هزینه‌های پایین بازتولید و انتقال آسان این هزینهها به سایر حوزه‌های اقتصادی به دست می‌آورند، به‌عنوان مثال، درحالی‌که فعالیتی مانند تئاتر مجبور است هزینه‌هایش را از خودش تأمین کند، تبلیغات و یا رسانه‌ها می‌توانند هزینه‌هایشان را از سایر حوزه‌های اقتصادی بگیرند، از این دیدگاه، صنایع فرهنگی زیرمجموعه‌ای از صنایع خلاق به شمار میآیند. صنایع خلاق فعل و انفعالات بخش‌های فرعی مختلف خود را نیز دربر می‌گیرد و با این حساب، گستره‌ی وسیعی دارد گستره‌ی این بخش‌ها با فعالیت‌هایی که ریشه در دانش سنتی و میراث فرهنگی دارند (مانند هنرها، صنایع دستی و فستیوال‌های فرهنگی) شروع می‌شود و به فعالیت‌های فناوری محورتر و خدمات محورتر (مانند فعالیت‌های سمعی و بصری و رسانه‌های جدید) پایان می‌یابد. طبقه‌بندی آنکتاد از صنایع خلاق، ۴ گروه بزرگ را در بر می‌گیرد: میراث فرهنگی، هنرها، رسانه‌ها، و آفرینش کارکردی.
«مرکز نوآوری اجتماعی و توسعه کسب و کار» (پویش شهر 13) به عنوان نخستین مجموعه جامع صنایع خلاق در شبکه کارآفرینی شهرداری تهران با محوریت اشتغال آفرینی و تسهیل فرایندهای کسب و کارهای خلاق و نوآور در بهمن ماه 1402 در منطقه 13 شهرداری تهران تأسیس گردید.
این مرکز به ارائه امکانات متنوع سخت افزاری، زیرساختی و تجهیزاتی و همچنین امکانات نرم افزاری متنوع همچون خدمات شتابدهی و توسعه و تسهیل کسب و کار در 12 حوزه اصلی صنایع خلاق و نوآور می پردازد و ناظر به تمامی حوزه‌های صنایع خلاق 12 استارتاپ-لانچر و 4 سکوی تخصصی به عنوان پشتوانه شتابدهی کسب و کارها را ایجاد نموده است؛ که عبارتند از:
سکوهای (platform) تخصصی و پشتیبان:
1- سکوی «آموزش و توانمندسازی» – نشان تجاری یوتینو (www.utino.ir)
2- سکوی «تولید محتوا، رسانه و تبلیغات» – نشان تجاری تیکنا (www.tiecna.com)
3- سکوی «تجاری سازی و توسعه کسب‌وکار» – نشان تجاری تکتینو (www.tectino.ir)
4- سکوی «بازاریابی و فروش» – نشان تجاری تارگت‌سلر (www.targetseller.ir)
استارتاپ-لانچر (launcher) صنایع خلاق:
1- لانچر کسب‌وکارهای حوزه «مد و لباس» – نشان تجاری مُـدینو (www.modiinoo.ir)
2- لانچر کسب‌وکارهای حوزه «بازی و سرگرمی» – نشان تجاری بازینو (www.baziinno.ir)
3- لانچر کسب‌وکارهای حوزه «صنایع دستی، هنری و تزیینی» – نشان تجاری سُنتـینو (www.sonatinoo.ir)
4- لانچر کسب‌وکارهای حوزه «زیست شهری» – نشان تجاری شهرینو (www.shahrinno.ir)
5- لانچر کسب‌وکارهای حوزه «کودک و نوجوان» – نشان تجاری نوجوانو (www.nojavano.ir)
6- لانچر کسب‌وکارهای حوزه «هنر و فناوری» – نشان تجاری هنرینو (www.honarinno.ir)
7- لانچر کسب‌وکارهای حوزه «خانواده و سبک زندگی» – نشان تجاری فامیلینو (www.familinno.ir)
8- لانچر کسب‌وکارهای حوزه «رسانه‌های جمعی و گروهی» – نشان تجاری رسانینو (www.resaninno.ir)
9- لانچر کسب‌وکارهای حوزه «گردشگری و تفریح» – نشان تجاری گردشینو (www.gardeshinno.ir)
10- لانچر کسب‌وکارهای حوزه «کتاب و نشر» – نشان تجاری کتابینو (www.ketabinno.ir)
11- لانچر کسب‌وکارهای حوزه «رسانه‌های دیجیتال» – نشان تجاری دیجینو (www.diginno.ir)
12- لانچر کسب‌وکارهای حوزه «آموزش‌های فراگیر» – نشان تجاری آموزشینو (www.amoozeshinno.ir)
امکانات و خدمات مرکز نوآوری
«مرکز نوآوری اجتماعی و توسعه کسب و کار» (پویش شهر 13) به عنوان نخستین مجموعه جامع صنایع خلاق در شبکه کارآفرینی شهرداری تهران به نشانی خیابان نیروی هوایی، مسیل منوچهری، خیابان مستوفی بصیر، خیابان باستانی، جنب ایستگاه متروی کلاهدوز و شماره تماس 28424397 آماده ارائه خدمات به ایده پردازان و تیم های خلاق و نوآور برای شکلدهی و توسعه کسب و کار در موارد زیر میباشد:
1- فضای کار (به صورت اختصاصی و اشتراکی)
2- سالن جلسات
3- سالن همایش ها و برنامه ها
4- فضای نمایشگاهی
5- فضای فروشگاهی برای عرضه و فروش محصول
6- کافه نوآوری (ویژه انواع دورهمی ها و مراسمات و برنامه ها)
7- لوکیشن و استودیوی ضبط و تولید محتوای تصویری و چندرسانه ای
8- ارائه خدمات تخصصی تحقیقات بازار
9- ارائه خدمات ایده پردازی و برندینگ
10- ارائه خدمات آموزشی (برگزاری انواع ورک شاپ، کارگاه آموزشی و دوره های آموزشی موردنیاز افراد و کسب و کارها)
11- ارائه خدمات منتورینگ و راهبری کسب و کارها
12- ارائه خدمات تسهلیگری برای تولید محصول
13- ارائه خدمات بازاریابی، فروش و کمپینهای تبلیغاتی
